Tefa’ul تَفَاعُلْ Babı

اَلْبَابُ الْخَامِسُ؛ تَفَاعَلَ يَتَفَاعَلُ تَفَاعُلاً وَ مَوْزُونُهُ؛ تَبَاعَدَ يَتَبَاعَدُ تَبَاعُدًا وَ عَلاَمَتُهُ؛ أَنْ يَكُونَ مَاضِيهِ عَلَى خَمْسَةِ أَحْرُفٍ بِزِيَادَةِ التَّاءِ فِي أَوَّلِهِ وَ الْأَلِفُ بَيْنَ الْفَاءِ وَ الْعَيْنِ. وَ بِنَاؤُهُ؛ لِلْمُشَارَكَةِ بَيْنَ الْإِثْنَيْنِ فَصَاعَدًا. مِثَالُ الْمُشَارَكَةِ بَيْنَ الْإِثْنَيْنِ، نَحْوُ؛ تَبَاعَدَ زَيْدٌ وَ عَمْرٌو. وَ مِثَالُ الْمُشَارَكَةِ فَصَاعِدًا، نَحْوُ؛ تَصَالَحَ القَوْمُ.

اَلْبَابُ الْخَامِسُ Beş tane olan sülasi mezid hümasinin 5.babının mazisi تَفَاعَلَ ve muzarisi يَتَفَاعَلُ ve masdarı ise تَفَاعُلاً vezninden gelir. وَ مَوْزُونُهُ Bu babın mevzunu mazide تَبَاعَدَ ve muzaride يَتَبَاعَدُ ve masdarda ise تَبَاعُدًا şeklindedir. وَ عَلاَمَتُهُ Bu babın alameti; أَنْ يَكُون olmasıdır, مَاضِيه mazisinin, عَلَى خَمْسَةِ أَحْرُفٍ beş harf üzere olması, بِزِيَادَةِ التَّاءِ bir te harfi ziyadesiyle, فِي أَوَّلِهِ o mazi fiilin başına, وَ الْأَلِف ve bir elif, بَيْنَ الْفَاءِ وَ الْعَيْنِ o mazi fiilin fa ul-fiili ile ayn ul-fiili arasına. وَ بِنَاؤُهُ bu babın binası; لِلْمُشَارَكَةِ müşareket “ortaklık” içindir, بَيْنَ الْإِثْنَيْنِ iki şey arasında,فَ  ve, yani ikiden devam eder, صَاعِدًا “bu lafız “tırmanmak” manasındadır yani 2 şeyden daha üst manası katar” veya daha fazla kimseler arasında. مِثَالُ الْمُشَارَكَةِ بَيْنَ الْإِثْنَيْنِ iki şey arasındaki müşarekete misal, نَحْوُ şöyledir; تَبَاعَدَ زَيْدٌ وَ عَمْرٌو “Amr ve Zeyd birbirinden uzaklaştı” ve وَ مِثَالُ الْمُشَارَكَةِ فَصَاعِدً ikiden fazla olan şeyler için müşarekete misal, نَحْوُ şöyledir; تَصَالَحَ القَوْمُ “Kavim uzlaştı” gibidir.


Metnin Toplu Manası; 5 tane olan sülasi mezid hümasinin 5.babının mazisi تَفَاعَلَ ve muzarisi يَتَفَاعَلُ ve masdarı ise تَفَاعُلاً vezninde gelir. Bu vezinlere uygun olarak gelen mevzun ise mazide تَبَاعَدَ ve muzaride يَتَبَاعَدُ ve masdarda ise تَبَاعُدًا şeklindedir. Bu babın alameti ise, daha evvel sülasi mücerred olan fiilin başına bir te ve fa ul-fiili ile ayn ul-fiili arasına bir elif ziyadesiyle ortaya çıkan mazi fiilin 5 harf üzere olmasıdır. Bu babın binası müşareket “ortaklık” içindir. Bu müşareket iki ve daha fazla kişiler arasında olabilir. İki şey için müşarekete misal تَبَاعَدَ زَيْدٌ وَ عَمْرٌو “Amr ve Zeyd birbirinden uzaklaştı” gibidir. Burada بَعُدَ “Uzak oldu” fiili تَفَاعُلْ babına girerek تَبَاعُدْ “karşılıklı uzaklaşmak” olmuştur. Çok şeye veya kişi için müşarekete misal تَصَالَحَ القَوْمُ “Kavim uzlaştı” terkibi verilebilir. Burada kavimin fertleri kendi aralarında uzlaşmıştır.

Bu bab tıplı مُفَاعَلَةً babı gibi amel eder. Tek farklı dammeli mim yerine fethalı te harfinin olmasıdır. مُفَاعَلَة babına soktuğumuz fiilleri bu baba da sokabiliriz, örneğin; mufaâle babına giren بَارَكَ يُبَارِكُ مُبَارَكَةً vezinlerini تَفَاعُلْ babına sokarsak تَبَارَكَ يَتَبَارَكُ تَبَارُكًا şeklini alır. Mana aynıdır.