اَلْبَابُ الرَّابِعُ؛ تَفَعَّلَ يَتَفَعَّلُ تَفَعُّلاً وَ مَوْزُونُهُ؛ تَكَلَّمَ يَتَكَلَّمُ تَكَلُّمًا وَ عَلاَمَتُهُ؛ أَنْ يَكُونَ مَاضِيهِ عَلَى خَمْسِةِ أَحْرُفٍ بِزِيَادَةِ التَّاءِ فِي أَوَّلِهِ وَ حَرْفٍ آخَرَ بَيْنَ الْفَاءِ وَ الْعَيْنِ مِنْ جِنْسٍ عَيْنِ فِعْلِهِ وَ بِنَاؤُهُ؛ لِلتَّكَلُّفِ. وَ مَعْنَى التَّكَلُّفِ؛ تَحْصِيلُ الْمَطْلُوبِ شَيْئً بَعْدَ شَيْئٍ، نَحْوُ؛ تَعَلَّمْتُ الْعِلْمَ مَسْئَلَةً بَعْدَ مَسْئَلَةٍ.
اَلْبَابُ الرَّابِعُ Beş tane olan sülasi mezid hümasinin 4.babının mazisi تَفَعَّلَ ve muzarisi يَتَفَعَّلُ ve masdarı ise تَفَعُّلاً vezninden gelir. وَ مَوْزُونُهُ Bu babın mevzunu mazide تَكَلَّمَ ve muzaride يَتَكَلَّمُ ve masdarda ise تَكَلُّمًا şeklindedir. وَ عَلاَمَتُهُ Bu babın alameti; أَنْ يَكُونَ olmasıdır, مَاضِيهِ mazisinin, عَلَى خَمْسِةِ أَحْرُفٍ beş harf üzere, بِزِيَادَةِ التَّاءِ te harfi ziyadesiyle, فِي أَوَّلِهِ mazi fiilin evveline, وَ حَرْفٍ آخَرَ bir diğer harf ise, بَيْنَ الْفَاءِ وَ الْعَيْنِ o mazi fiilin fa ul-fiili ile ayn ul-fiili arasına, مِنْ جِنْسٍ عَيْنِ فِعْلِهِ ayn ul-fiil cinsinden. وَ بِنَاؤُهُ Bu babın binası; لِلتَّكَلُّفِ Tekellüf içindir. وَ مَعْنَى التَّكَلُّفِ Tekellüf’ün Manası: تَحْصِيلُ tahsil etmektir, الْمَطْلُوبِ talep edilen şeyi, شَيْئً بَعْدَ شَيْئٍ، şey şey, yani aşama aşama. نَحْوُ Misali şöyledir; تَعَلَّمْتُ الْعِلْمَ مَسْئَلَةً بَعْدَ مَسْئَلَةٍ “İlimi mesele mesele talim ettim” gibidir.
Metnin Toplu Manası; 5 tane olan sülasi mezid hümasinin 4.babının mazisi تَفَعَّلَ ve muzarisi يَتَفَعَّلُ ve masdarı ise تَفَعُّلاً vezninde gelir. Bu vezinlere uygun olarak gelen mevzun ise mazide تَكَلَّمَ ve muzaride يَتَكَلَّمُ ve masdarda ise تَكَلُّمًا şeklindedir. Bu babın alameti ise, daha evvel sülasi mücerred olan fiilin başına bir te ve fa ul-fiili ile ayn ul-fiili arasına ayn ul-fiili cinsinden bir harf ziyadesiyle ortaya çıkan mazi fiilin 5 harf üzere olmasıdır. Bu babın binası tekellüf içindir. Tekellüf’ün manası; Talep edilen şeyi aşama aşama tahsil etmektir. Misali; تَعَلَّمْتُ الْعِلْمَ مَسْئَلَةً بَعْدَ مَسْئَلَةٍ “İlimi mesele mesele talim ettim” gibidir. Farklı bir misal verecek olursak; تَخَرَّجْتُ مِنَ الْمَدْرَسَةِ دِرَاسَةً بَعْدَ دِرَاسَةٍ “Ders çalışa çalışa okuldan mezun oldum” gibidir.
عَلِمَ Sülasi Mücerred Fiilinin تَفَعُّلْ Babına Girmesi | ||||
Lâm ul-Fiil | Zaid Ayn | Ayn ul-Fiil | Fa ul-Fiil | Zaid Te |
ـلَ | ـعَـ | ـعْـ | ـفَـ | تَـ |
ـمَ | ـلَـ | ـلْـ | ـعَـ | تَـ |
Not: Tablodaki mevzunda iki lam yanyana gelmiş olup idgama uğramışlardır ve تَعَلَّمَ mazi fiili ortaya çıkmıştır. Biz zaid harflerin nasıl bitiştiğini göstermek amacıyla açık yazdık.
Yorum Yaz