İf’ilâl اِفْعِلاَلْ Babı

اَلْبَابُ الثَّالِثُ؛ اِفْعَلَّ يَفْعَلُّ اِفْعِلَالًا وَ مَوْزُونُهُ؛ اِحْمَرَّ يَحْمَرُّ اِحْمِرَارًا وَ عَلاَمَتُهُ؛ أَنْ يَكُونَ مَاضِيهِ  عَلَى خَمْسَةِ أَحْرُفٍ بِزِيَادَةِ الْهَمْزَةِ فِي أَوَّلِهِ وَ حَرْفٍ آخَرَ مِنْ جِنْسِ لاَمِ فِعْلِهِ فِي آخِرِهِ . وَ بِنَاؤُهُ؛ لِمُبَالَغَةِ اللَّازِمِ، لِأَنَّهُ يُقَالُ؛ حَمِرَ زَيْدٌ إِذَا كَانَ لَهُ حُمْرَةٌ فِي الْجُمَلَةِ وَ يُقَالُ؛ اِحْمَرَّ زَيْدٌ إِذَا كَانَ لَهُ حُمْرَةٌ مُبَالَغَةً وِ قِيلَ لِلْأَلْوَانِ وَ الْعُيُوبِ. مِثَالُ الْأَلْوَانِ، نَحْوُ؛ اِحْمَرَّ زَيْدٌ وَ مِثَالُ الْعُيُوبِ، نَحْوُ؛ اِعْوَرَّ زَيْدٌ.

َلْبَابُ الثَّالِثُ Beş tane olan sülasi mezid hümasinin 3.babının mazisi اِفْعَلَّ ve muzarisi يَفْعَلُّ ve masdarı ise اِفْعِلَالًا vezninde gelir. وَ مَوْزُونُهُ Bu babın mevzunu mazide اِحْمَرَّ ve muzaride يَحْمَرُّ ve masdarda ise اِحْمِرَارًا şeklindedir. وَ عَلاَمَتُهُ Bu babın alameti; أَنْ يَكُونَ olmasıdır, مَاضِيهِ mazisinin, عَلَى خَمْسَةِ أَحْرُف beş harf üzere, بِزِيَادَةِ الْهَمْزَة bir hemze ziyadesiyle, فِي أَوَّلِهِ mazi sülasi mücerredin başına, وَ حَرْفٍ آخَر ve diğer bir harf ise, مِنْ جِنْسِ لاَمِ فِعْلِهِ o sülasi mücerred mazi fiilin lam ul-fiili cinsinden olan, فِي آخِرِهِ sülasi mücerred fiilin sonuna. وَ بِنَاؤُهُ bu babın binası; لِمُبَالَغَةِ اللَّازِمِ lazım fiilin mübalağası içindir, لِأَنَّهُ يُقَالُ çünkü denilmiştir ki; حَمِرَ زَيْدٌ “Zeyd kızardı” إِذَا كَانَ لَهُ Zeyd için olduğunda, حُمْرَةٌ kızarıklık, فِي الْجُمَلَةِ bir parça. وَ يُقَالُ ve denilmiştir ki; اِحْمَرَّ زَيْدٌ “Zeyd kıpkırmızı oldu” إِذَا كَانَ لَهُ Zeyd için olduğunda, حُمْرَةٌ kızarıklık, مُبَالَغَةً çok fazla. وِ قِيلَ ve bu bab söylenir, لِلْأَلْوَانِ elvan “renkler” için, وَ الْعُيُوبِ ve ayıplar “kusurlar” için söylenir. مِثَالُ الْأَلْوَانِ Renkler için misal; نَحْوُ şöyledir; اِحْمَرَّ زَيْدٌ “Zeyd kıpkırmızı oldu” ve وَ مِثَالُ الْعُيُوبِ ayıplar için misal; نَحْوُ şöyledir; اِعْوَرَّ زَيْدٌ “Zeyd şaşı oldu” gibidir.


Metnin Toplu Manası; 5 tane olan sülasi mezid hümasinin 3.babının mazisi اِفْعَلَّ ve muzarisi يَفْعَلُّ ve masdarı ise اِفْعِلَالًا vezninde gelir. Bu vezinlere uygun olarak gelen mevzun ise mazide اِحْمَرَّ ve muzaride يَحْمَرُّ ve masdarda ise اِحْمِرَارًا gibidir. Bu babın alameti ise, daha evvel sülasi mücerred olan fiilin başına bir elif ve fiilin sonuna lâm ul-fiili cinsinden bir harf ziyadesiyle ortaya çıkan mazi fiilin 5 harf üzere olmasıdır. Bu babın binası lazım fiilin mübalağası içindir. Zeyd biraz kızardığında حَمِرَ زَيْدٌ denilir, Zeyd çokça kızardığında ise اِحْمَرَّ زَيْدٌ denilir. Bu bab renkler ve ayıplar için kullanılır. Renkler için misal اِحْمَرَّ زَيْدٌ “Zeyd kıpkırmızı oldu” ve ayıplar için misal اِعْوَرَّ زَيْدٌ “Zeyd şaşı oldu” gibidir.

Not: Lam-ul Fiil ve ona bitişen aynı cinsten olan zaid lam idgama uğrar ve mazi fiilimiz اِفْعَلَّ olur.