Vasıl Hemzesi

وَ الْهَمْزَةُ الْوَصْلِ؛ تَثْبِتُ فِي الْإِبْتِدَاءِ وَ تَسْقُطُ فِي الدَّرْجِ. وَ هَمْزَةُ الْوَصْلِ؛ هَمْزَةُ ابْنٍ وَ ابْنِمٍ وَ ابْنَتٍ وَ امْرَءٍ وَ امْرَأَةٍ وَ اثْنَيْنِ وَ اثْنَتَيْنِ وَ اسْمٍ وَ اسْتٍ وَ ايْمُنٍ. وَ هَمْزَةُ الْمَاضِى وَ الْمَصْدَرِ وَ الْأَمْرِ مِنَ الْخُمَاسِىُّ وَ السُّدَاسِىُّ وَ أَمْرِ الَحَاضِرِ مِنَ الثُّلاَثِىِّ، وَ الْهَمْزَةُ الْمُتَّصِلَةُ بِلاَمِ التَّعْرِيفِ، وَ هَمْزَةُ الْوَصْلِ مَحْذُوفَةٌ فِي الْوَصْلِ وَ مَكْسُورَةٌ فِي الْإِبْتِدَاءِ إِلاَّ مَا اتَّصَلَتْ بِلاَمِ التَّعْرِيفِ وَ هَمْزَةَ اَيْمُنٍ فَإِنَّهَا مَفْتُوحَتَانِ فِي الْإِبْتِدَاءِ وَ مَا يَكُونُ فِي أَوَّلِ الْأَمْرِ مِنْ يَفْعُلُ بِضَمِّ الْعَيْنِ فَإِنَّهَا مَضْمُومَةٌ فِي الْإِبْتِدَاءِ تَبْعًا لِلْعَيْنِ وَ كَذَلِكَ مَضْمُومَةٌ فِي الْمَاضِى الْمَجْهُولِ مِنَ الْخُمَاسِىُّ وَ السُّدَاسِىُّى.

وَ الْهَمْزَةُ الْوَصْلِ؛ vasıl hemzesi; تَثْبِتُ sabittir, فِي الْإِبْتِدَاءِ ibtida halinde yani kelimenin başında iken, وَ تَسْقُط ve sükut eder yani düşer, فِي الدَّرْجِ derc esnasında yani geçiş esnasında. Buna misal; اِجْتَمَعَ fiilinin başındaki hemze vasıl hemzesidir, ve ilk başta kesreli olarak okunur. Ama geçiş esnasında okunursa وَ اجْتَمَعَ şeklinde görüldüğü gibi düşer ve hiç okunmaz. وَ هَمْزَةُ الْوَصْلِ vasıl hemzeleri şöyledir; هَمْزَةُ ابْنٍ yani اِبْنٌ “oğul” kelimesinin hemzesi, وَ ابْنِمٍ ve اِبْنِمٌ “oğul” kelimesinin hemzesi, وَ ابْنَتٍ ve اِبْنَتٌ “kız çocuğu” kelimesinin hemzesi, وَ امْرَءٍ ve اِمْرَءٌ “adam” kelimesinin hemzesi, وَ امْرَأَةٍ ve اِمْرَأَةٌ “kadın” kelimesinin hemzesi, وَ اثْنَيْنِ ve اِثْنَيْنْ kelimesinin hemzesi, وَ اثْنَتَيْنِ ve اِثْنَتَيْنِ kelimesinin hemzesi, وَ اسْمٍ ve اِسْمٌ kelimesinin hemzesi, وَ اسْتٍ ve اِسْتٌ “kıç kemiği” kelimesinin hemzesi, وَ ايْمُنٍ ve اَيْمُنٌ “bereket” kelimesinin hemzesi, وَ هَمْزَةُ الْمَاضِ ve mazi fiilin hemzesi, وَ الْمَصْدَرِ masdarın hemzesi, وَ الْأَمْرِ ve emir fiilinin hemzesi, مِنَ الْخُمَاسِىُّ وَ السُّدَاسِىّ hümasi ve südasi fiillerdeki. وَ أَمْرِ الَحَاضِرِ ve emr-i hazırın hemzesi; مِنَ الثُّلاَثِىِّ sülasi mücerred fiildeki, وَ الْهَمْزَةُ الْمُتَّصِلَةُ ve muttasıl hemze, بِلاَمِ التَّعْرِيف harf ut-tarifteki lâm ile olan hemze, وَ هَمْزَةُ الْوَصْلِ مَحْذُوفَةٌ ve vasıl hemzesi mahzuf olur, فِي الْوَصْلِ vasıl anında, وَ مَكْسُورَةٌ kesrelenmiştir, فِي الْإِبْتِدَاءِ ibtida anında, إِلاَّ ancak kesreli değildir, مَا اتَّصَلَتْ بِلاَمِ التَّعْرِيفِ tarif edatındaki lama birleşince, وَ هَمْزَةَ اَيْمُنٍ ve اَيْمُنٌ lafzındaki hemze de kesrelenmiş değildir, فَإِنَّهَا مَفْتُوحَتَانِ çünkü o ikisi fethalıdır, فِي الْإِبْتِدَاءِ başlangıçta. وَ مَا يَكُونُ o hemze mevcut olur, فِي أَوَّلِ الْأَمْرِ emr-i hazırın başında, مِنْ يَفْعُلُ yef’âlu vezninde olan emr-i hazırdan türetilen emir fiillerinin başındaki hemze. Bu يَفْعُلُ vezni بِضَمِّ الْعَيْنِ aynül fiilin dammesiyle mültebistir. فَإِنَّهَا مَضْمُومَة çünkü o hemze dammelenmiştir. فِي الْإِبْتِدَاءِ ibtida anında, تَبْعًا لِلْعَي o vasıl hemzesi aynül fiile tabi olmuştur, وَ كَذَلِكَ مَضْمُومَةٌ böylelikle dammelenmiştir. فِي الْمَاضِى الْمَجْهُولِ mazi meçhul fiilde, مِنَ الْخُمَاسِىُّ وَ السُّدَاسِىُّ hümasi ve südasiden olan mazi fiillerin başındaki vasıl hemzeleri.

Metnin Toplu Manası; Vasıl hemzesi: kelimeye kendisiyle başlama anında sabit olur ama geçiş anında yani kelimeye kendisinden önceki bir kelime ile başlandığında düşer, okunmaz. اِسْمٌ ve وَ اسْمٌ gibi. Şu kelimelerin başındaki hemzeler hemze-i vasıldır;

Hümasi ve südasi fiillerden olan fiil-i mazinin, masdarın ve sülasi mücerred olan fiilden türetilen emr-i hazırın başındaki hemze, lam-ı tarife bitişen hemze hemze-i vasıldır.

Hemze-i vasıl, vasıl halinde, yani kendisinden önceki kelime ile kendisinden sonraki kelimeyi aynı anda okuma anında harekesi hazf edilir, yani telaffuz edilmez. Hemze-i vasıl, kelimeye kendisi ile başlama anında kesrelenmiş olur. Ancak lam-ı tarife bitişen hemze ve bereket manasında olan اَيْمُنٌ lafzının başındaki hemzeler, kelimeye onlarla başlandıkları esnada fethalanmış olurlar. اَلرَّجُلُ iken وَ الرَّجُلُ olur. 

Aynül fiile tabi olduğu için sülasi mücerredlerin birinci ve beşinci bablarından gelen bir fiilden alınan emr-i hazırın hemzesi kelimeye onunla başlama anında dammelenmiş olarak başlanır. اُنْصُرْ ve اُكْتُبْ gibi. 

Hümasi ve südasi fiilden olan fiil-i mazi meçhul sigalarının evvelindeki hemzeler aynen birinci ve beşinci bablardaki gibi dammelidir. Misal; اُسْتُخْرِجَ gibi.