İftial babının fa ul-fiili ne zaman sad, dad, ta ve za olarak gelirse o halde iftial babının te harfi ta harfine kalb olunur. Bu şekilde صُلْحٌ lafzı için اِصْطَلَحَ “barış yaptı” ve ضَرْبٌ lafzı için اِضْطَرَبَ “ızdırap çekti” ve طَرْدٌ lafzı için اِطَّرَدَ “arka arkaya geldi” ve ظُلْمٌ lafzı için اِظْطَلَمَ “zulüm gördü” dersin. İftial babının diğer çekimleri de aynı şekilde gelir. صُلْحٌ lafzının iftial babından mazisi اِصْطَلَحَ ve muzarisi يَصْطَلِحُ ve masdarı اِصْطَلاَحًا ve ism-i faili مُصْطَلِحُ ve ism-i mefulü مُصْطَلَحٌ ve emr-i hazırı اِصْطَلِحْ ve nehy-i hazırı لاَ تَصْطَلِحْ şeklinde gelir.
Her ne zaman ki iftial babının fa ul-fiili dâl, zel veya za harflerinden biri olur, o halde bu harfler dâl harfine kalb olunurlar. Bu nedenle iftial babına giren دَرْءٌ der’i kelimesi için اِدَّرَءَ “pusuya yattı” ve ذِكْرٌ zikr kelimesi için اِذَّكَرَ “hatırladı, andı, zikretti” ve زَجْرٌ ve zecr kelimesi için de اِزْدَجَرَ “boyun eğdi” dersin.
Not: زَجْرٌ fiili normalde اِزْتَجَرَ olmalıyken te harfi dâl harfine döndü ve اِزْدَجَرَ oldu. دَرْءٌ fiili normalde اِدْتَرَءَ olmalıyken te harfi dâl harfine döndü ve اِدَّرَءَ oldu. ذِكْرٌ fiili normalde اِذْتَكَرَ olmalıyken te harfi dâl harfine döndü ve اِذْدَكَرَ oldu. Te harfinden munkalib dâl harfi ve fiilin fa ul-fiili olan zel harfi mahreç yakınlığından birbirine idgam edildi ve اِذَّكَرَ oldu, burada fa ul-fiile idgam ile okundu, te harfinden munkalib dâl harfine idgam da olabilir o halde اِدَّكَرَ şeklinde okunması da caizdir. Kamer suresi 17. Ayette وَلَقَدْ يَسَّرْنَا الْقُرْآنَ لِلذِّكْرِ فَهَلْ مِن مُّدَّكِرٍ “Ve andolsun ki biz Kur’an’ı zikir için kolaylaştırdık. Buna rağmen tezekkür eden (müddekkir veya müzzekkir) var mı?” belirtildiği gibi.
اِتَّقَى fiilinin aslı اِوْتَقَى şeklindedir. Kök harfleri vav, kaf ve ya harfleridir. Fa ul-fiil vav olduğu için te harfine döner ve اِتْتَقَى olur ve iki te harfi idgama uğrar ve son olarak اِتَّقَى olur. اِتَّسَرَ fiilinin aslı اِيْتَسَرَ şeklindedir. Kök harfleri ya, sin ve ra harfleridir. Fa ul-fiil ya olduğu için te harfine döner ve اِتْتَسَرَ olur ve iki te harfi idgama uğrar ve son olarak اِتَّسَرَ olur. اِتَّغَرَ fiilinin aslı اِثْتَغَرَ şeklindedir. Kök harfleri peltek se, ğayn ve ra harfleridir. Fa ul-fiil peltek se olduğu için te harfine döner ve اِثْتَغَرَ olur ve iki te harfi idgama uğrar ve son olarak اِتَّغَرَ olur.
Her ne zaman اِفْتِعَالْ babının faul fiili itbak harflerinden olursa, o halde اِفْتِعَالْ babındaki ت harfi ط harfine çevrilir. İtbak harfleri 4 tanedir.
| اِفْتِعَالْ babındaki ت harfinin ط harfine kalbi |
| İtbak harfleri |
İfte’âle babı |
İ’lâli |
| ص |
اِصْتَبَرَ |
اِصْطَبَرَ |
| ض |
اِضْتَرَبَ |
اِضْطَرَبَ |
| ط |
اِطْتَرَدَ |
اِطَّرَدَ |
| ظ |
اِظْتَهَرَ |
اِظَّهَرَ |
Şayet ifte’âle babının faul fiili د veya ذ veya ز harflerinden birisi olduğunda ifte’âle babının ت harfi د harfine döner.
| اِفْتِعَالْ babındaki faul fiilin د veya ذ veya ز harflerinden birisi olması durumunda ت harfi د harfine döner |
| Faul Fiil |
İfte’âle babı |
İ’lâli |
| د |
اِدْتَمَعَ |
اِدَّمَعَ |
| ذ |
اِذْتَكَرَ |
اِدَّكَرَ |
| ز |
اِزْتَجَرَ |
اِزْدَجَرَ |
Şayet ifte’âle babının faul fiili و veya ى veya ث harflerinden birisi olursa o و veya ى veya ث harfleri ت harfine kalb olunur ve sonra ifte’âle babındaki oluşan iki ت harfi idgama girer.
| اِفْتِعَالْ babındaki faul fiilin و veya ى veya ث harflerinden birisi olması durumunda ت harfine kalbi |
| Faul Fiil |
İ’lâli |
İdgam |
İfte’âle babı |
| و |
اِوْتَقَى |
اِتْتَقَى |
اِتَّقَى |
| ي |
اِيْتَسَرَ |
اِتْتَسَرَ |
اِتَّسَرَ |
| ث |
اِثْتَغَرَ |
اِتْتَغَرَ |
اِتَّغَرَ |
| اِصْطَبَرَ |
Sabretti |
| اِضْطَرَبَ |
Acı çekti |
| اِطَّرَدَ |
Peşi peşine geldi |
| اِظَّهَرَ |
Terk etti |
| اِدَّمَعَ |
Göz yaşardı |
| اِدَّكَرَ |
Hatırladı |
| اِزْدَجَرَ |
Men etti |
| اِتَّقَى |
Sakındı |
| اِتَّسَرَ |
Kolay oldu |
| اِتَّغَرَ |
Dişleri çıktı |
