2. İsm-i Fail

وَ الثَّانِى؛ اِسْمُ الْفَاعِلِ، فَهُوَ يَعْمَلُ عَمَلَ فِعْلِهِ الْمَعْلُومِ.

وَ الثَّانِى kıyasi amillerin ikincisi; اِسْمُ الْفَاعِلِ ism-i faildir. فَهُوَ o ismi fail, يَعْمَلُ amel eder, عَمَلَ فِعْلِهِ الْمَعْلُومِ malum fiilinin ameliyle amel eder. Yani ismi fail, kendisinden alındığı malum olan muzari fiil gibi amel eder. Malum muzari fiil lazım bir fiil ise ondan alınan ismi fail de lazım fiil gibi faili ref eder, mefulün bih sarihi nasb edemez. Malum muzari fiil bir, iki veya üç mefule müteaddi ise ondan alınan ismi failde bir, iki veya üç mefule müteaddi olur.

Metnin Toplu Manası; Amil-i Kıyasinin ikincisi İsm-i Faildir. İsm-i fail, malum olan fiilinin ameliyle amel eder. Bu şu demektir; Yani malum muzari fiil gibi amel eder. Misaller; مَا يَخْرُجُ زَيْدٌ “Zeyd çıkmıyor” demek مَا خَارِجٌ زَيْدٌ “Zeyd çıkıcı değildir” demektir. مَا يَضْرِبُ زَيْدٌ عَمْرًا “Zeyd, Amr’a vurmuyor” demek مَا ضَارِبٌ زَيْدٌ عَمْرًا “Zeyd, Amr’a vurucu değildir” demektir. مَا يُعْطِى زَيْدٌ عَمْرًا دِرْهَمًا “Zeyd, Amr’a dirhem vermiyor” demek مَا مُعْطٍ زَيْدٌ عَمْرًا دِرْهَمًا “Zeyd, Amr’a dirhem verici değildir” demektir. مَا يُعْلِمُ زَيْدٌ عَمْرًا بَكْرًا فَاضِلاً “Zeyd, Amr’a Bekir’in faziletli olduğunu bildirmiyor” demek مَا مُعْلِمٌ زَيْدٌ عَمْرًا بَكْرًا فَاضِلاً “Zeyd, Amr’a Bekir’in faziletli olduğunu bildirici değildir” demektir.