اَلْبَابُ الثَّالِثُ؛ فَاعَلَ يُفَاعِلُ مُفَاعَلَةً وَ فِعَالاً وَ فِيعَالاً. مَوْزُونُهُ؛ قَاتَلَ يُقَاتِلُ مُقَاتَلَةً وَ قِتَالاً وَ قِيتَالاً وَ عَلاَمَتُهُ؛ أَنْ يَكُونَ مَاضِيهِ عَلَى أَرْبَعَةِ أَحْرُفٍ بِزِيَادَةِ الْأَلِفِ بَيْنَ الْفَاءِ وَ الْعَيْنِ وَ بِنَاؤُهُ؛ لِلْمُشَارَكَةِ بَيْنَ الْإِثْنَيْنِ غَالِبًا وَ قَدْ يَكُونُ لِلْوَاحِدِ. مِثَالُ الْمُشَارَكَةِ بَيْنَ الْإِثْنَيْنِ. مِثَالُ الْمُشَارَكَةِ بَيْنَ الْإِثْنَيْنِ نَحْوُ؛ قَاتَلَ زَيْدٌ عَمْرًا. وَ مِثَالُ الْوَاحِدِ نَحْوُ؛ قَاتَلَهُمْ اللهُ
اَلْبَابُ الثَّالِثُ Sülasi mücerred üzerine bir harf ziyadesiyle meydana gelen 3 babın üçüncüsünün mazisi فَاعَلَ ve muzarisi يُفَاعِلُ ve masdarı مُفَاعَلَةً ve فِيعَالاً ve فِعَالاً vezinlerinde gelir. مَوْزُونُهُ bu babın mevzunu mazide قَاتَلَ ve muzaride يُقَاتِلُ ve masdarda مُقَاتَلَةً ve وَ قِتَال ve وَ قِيتَالاً şeklinde gelir. عَلاَمَتُهُ bu babın alameti; أَنْ يَكُونَ olmasıdır, مَاضِيهِ mazi fiilinin, عَلَى أَرْبَعَةِ أَحْرُفٍ dört harf üzere, بِزِيَادَةِ الْأَلِفِ daha önce sülasi mücerred olan mazi fiile bir elif ziyadesiyle, بَيْنَ الْفَاءِ وَ الْعَيْنِ o sülasi mücerred fiilin fa ul-fiili ile ayn ul-fiili arasına. وَ بِنَاؤُهُ bu babın binası; لِلْمُشَارَكَةِ müşareket “ortaklık” içindir, بَيْنَ الْإِثْنَيْنِ غَالِبًا çoğu kere iki şey (insan, grup vb.) arasında, وَ قَدْ يَكُونُ ve bazen de, لِلْوَاحِدِ tek kişi için, tek taraflı olabilir bu ortaklık. مِثَالُ الْمُشَارَكَةِ ortaklığa misal, بَيْنَ الْإِثْنَيْنِ iki şey arasındaki, نَحْوُ misali şöyledir; قَاتَلَ زَيْدٌ عَمْرًا “Zeyd ile Amr vuruştu” gibidir. وَ مِثَالُ الْوَاحِد tek şey için müşarekete misal; نَحْوُ misali şunun gibidir, قَاتَلَهُمْ اللهُ “Allah onları katletti” gibidir.
Metnin Toplu Manası; Sülasi mücerred üzerine bir harf ziyadesiyle meydana gelen 3 babın üçüncüsünün mazisi فَاعَلَ ve muzarisi يُفَاعِلُ ve masdarı مُفَاعَلَةً ve فِيعَالاً vezinlerinde gelir. Bu babın mevzunu mazide قَاتَلَ ve muzaride يُقَاتِلُ ve masdarda مُقَاتَلَةً ve قِتَال ve قِيتَالاً şeklinde gelir. Bu babın alameti, daha evvel sülasi mücerred olan bir mazi fiilin fa ul-fiili ile ayn ul-fiili arasına bir elif ziyadesiyle mazisinin 4 harf üzere olmasıdır. Bu babın bina edilişi müşareket içindir. Bu müşareket çoğu kez iki şey arasında ve bazen tek şey için olur. Bu mufa’âle babından gelen ve iki şey arasındaki müşareketliğe misal olan fiili قَاتَلَ زَيْدٌ عَمْرًا “Zeyd Amr ile vuruştu” cümlesindeki قَاتَلَ fiilidir. Yani ortada iki kişi arasında bir işdeşlik vardır. 1 şey için olan müşareketliğin misali ise قَاتَلَهُمْ اللهُ “Allah onları katletti” cümlesindeki قَاتَلَ fiilidir. Katletme konusunda hiç kimse Allah ile ortak olamayacağından bu müşareket iki şey arasında değil sadece mutlak güç için gerçekleşir. Bunu daha basit nitelendirmek gerekirse emir fiillerini aklımıza getirmeliyiz. İşveren işçiye bir işi yapması gerektiğini söylerse o halde işçi işi yapar ama işveren yapmaz. İş bakımından bir ortak noktaları var ama işveren işçiye göre daha mutlak bir hakimiyete sahip olduğundan bu ortaklı işverenin güdümünde tek taraflı kalır.
Not: Bu babtan gelen her fiil ortaklık ifade etmeyebilir. Ayrıca مُفَاعَلَةً vezni kıyasi bir masdardır, فِيعَالاً ve فِعَالاً vezinleri ise semaidir. Bu baba giren her fiilin مُفَاعَلَةً vezninde masdarı olur ama فِيعَالاً ve فِعَالاً vezinlerinde masdarı olup olmadığına sözlükten bakılarak karar verilir. قَاتَلَ malum bir fiildir, meçhul yapısı ise فٌوعِلَ vezninden قُوتِلَ olmuştur.
Yorum Yaz