İnfi’al اِنْفِعَالْ Babı

اَلْبَابُ الْأَوَّلُ؛ اِنْفَعَلَ يَنْفَعِلُ اِنْفِعَالًا وَ مَوْزُونُهُ؛ اِنْكَسَرَ يَنْكَسِرُ اِنْكِسَارًا وَ عَلاَمَتُهُ؛ أَنْ يَكُونَ مَاضِيهِ عَلَى خَمْسَةِ أَحْرُفٍ بِزِيَادَةِ الْهَمْزَةِ وَ النُّونِ فِي أَوَّلِهِ. وَ بِنَاؤُهُ؛ لِلْمُطَاوَعَةِ. وَ مَعْنَى الْمُطَاوَعَةِ؛ قَبُولُ حُصُولُ أَثَرِ الشَّيْئِ عَنْ تَعَلُّقِ الْفِعْلِ الْمُتَعَدِّى. نَحْوُ؛ كَسَرْتُ الزُّجَاجَ فَانْكَسَرَ ذَلِكَ الزُّجَاجُ. فَإِنَّ اِنْكِسَارَ الزُّجَاجِ أَثَرٌ حَصَلَ عَنْ تَعَلُّقِ الْكَسْرِ الَّذِى هُوَ الْفِعْلُ الْمُتَعَدِّى.

اَلْبَابُ الْأَوَّلُ  Beş tane olan sülasi mezid hümasinin 1.babının mazisi اِنْفَعَلَ ve muzarisi يَنْفَعِلُ ve masdarı ise اِنْفِعَالًا veznindedir. وَ مَوْزُونُهُ ve bu vezinler için mevzunlar ise mazide اِنْكَسَرَ ve muzaride يَنْكَسِرُ ve masdarda ise اِنْكِسَارًا gibidir. وَ عَلاَمَتُهُ bu babın alameti; أَنْ يَكُونَ olmasıdır, مَاضِيهِ bu babtan gelen fiilin mazi formunun, عَلَى خَمْسَةِ أَحْرُفٍ beş harf üzere olması, بِزِيَادَةِ الْهَمْزَةِ bir hemze ziyadesiyle, وَ النُّونِ ve nun ziyadesiyle, فِي أَوَّلِهِ onun yani bu babtan gelen mazi fiilin evveline. وَ بِنَاؤُهُ bu babın binası; لِلْمُطَاوَعَةِ mutavaât “dönüşlülük” içindir. وَ مَعْنَى الْمُطَاوَعَةِ Mutavaâtın “dönüşlülüğün” manası: قَبُولُ kabuldür,حُصُولُ أَثَرِ الشَّيْئِ  bir şeyin eserinin hasıl olması, عَنْ تَعَلُّقِ الْفِعْلِ الْمُتَعَدِّى müteaddi fiilin tealluk ettiği şeyden, نَحْوُ misali şöyledir; كَسَرْتُ الزُّجَاجَ “Camı kırdım” terkibi gibidir. فَ böylece, انْكَسَرَ kırıldı, ذَلِكَ الزُّجَاجُ bu cam. فَإِنَّ اِنْكِسَارَ الزُّجَاجِ camın kırılması ki, أَثَرٌ eseridir, sonucudur, حَصَلَ gerçekleşmesinin, عَنْ تَعَلُّقِ الْكَسْر kırma işinin etkilemesinin, الَّذِى o da, هُوَ الْفِعْلُ الْمُتَعَدِّى müteaddi fiildir.

Metnin Toplu Manası; 5 tane olan sülasi mezid hümasinin 1.babının mazisi اِنْفَعَلَ ve muzarisi يَنْفَعِلُ ve masdarı ise اِنْفِعَالًا veznindedir. Bu vezinlere uygun olarak gelen mevzun ise mazide اِنْكَسَرَ ve muzaride يَنْكَسِرُ ve masdarda ise اِنْكِسَارًا gibidir. Bu babın alameti ise, daha evvel sülasi mücerred olan fiilin başına sırasıyla elif ve nun harflerinin bitişmesiyle ortaya çıkan mazi fiilin 5 harf üzere olmasıdır. Bu babın binası mutavaât yani dönüşlülük içindir. Mutavaât esasen itaât etmek demektir. Mutavaâtın manası ise; Müteaddi fiilin tealluk ettiği yani alaka, bağ kurduğu bir şeyin eserinin hasıl olmasının kabülüdür. Daha icazî bir ifadeyle bir fiilin hades manasının etki ettiği mefulün o fiile boyun eğmeyi kabul etmesidir. Yani kağıdı yakarsam kağıt ateşe boyun eğer. Benim yakma işlemim kağıda geçer ve kağıt yanmış olur. Bir de bilinmesi gereken şudur ki bu bab meçhul mana ifade eder. Bu babtan gelen misal ise كَسَرْتُ الزُّجَاجَ “Camı kırdım” terkibi gibidir. Ben camı kırdım ve böylelikle bu cam da benim kırma işime itaât etti ve kırıldı. Bu camın kırılması, kırma işinin cama tealluk etmesi ve neticesinde ise eser olarak kırılma işleminin hasıl olmasıyla alakalıdır. Bu işi yapan da müteaddi fiildir.