Kıyasi Amiller

وَ العَامِلُ القِيَاسِيُّ ما يُمْكِنُ أَنْ يُذْكَرَ فى عَمَلِهِ قَاعِدَةٌ كُلِّيَةٌ  مَوْضُوعُهَا غَيْرِ مَخْصُورٍ و لا يَضُرُّهُ كَوْنُ صِيغَتِهِ سَمَاعِيَّةً، نحو؛ كُلُّ صِفَةٍ مُشَبَّهَةٍ تَرْفَعُ الفَاعِلَ و هو تِسْعَةُ

وَ العَامِلُ القِيَاسِيُّ ve kıyasi amil, ما öyle bir şeydir ki; يُمْكِنُ mümkündür, أَنْ يُذْكَرَ zikredilmesi, فى عَمَلِهِ amelinde, amel ettiğini bildirmek konusunda, قَاعِدَةٌ كُلِّيَةٌ külli bir kaide, مَوْضُوعُهَا onun mevzusu, o kaidenin mevzusu, غَيْرِ مَخْصُورٍ gayrı mahsurdur, yani adet altına alınmayandır,

Metnin Toplu Manası; Kıyasi amil; Amel etme hususu, mevzusu birkaç adet veya fertle mahsur olmayan ve külli bir kaide olarak zikredilmesi mümkün olan şeydir.

Kaide-i Külliye; mevzuu fertler sahibi olup, bu fertlerin tamamının irade edildiği bir kaziyyedir. İhbari olan bir kelamdır. Bu kaziyye vasıtasıyla mevzuun altında bulunan fertlerin hükmü bilinmiş olunur. Misal; كُلُّ فَاعِلٌ مَرْفُوعٌ “Her fail merfudur” kelamı, bir kaidedir. Kaziyye-i külliyedir. Mevzuu olan كُلُّ فَاعِلٌ lafzından her bir faile irade edilmiştir. Bu kaziyyenin mahmulü  مَرْفُوعٌ ‘dur.

Kıyas yapalım;و لا يَضُرُّ ve zarar vermez, هُ ona, yani amilin kıyasi olmasına, كَوْنُ olması, صِيغَتِهِ onun sigasının, سَمَاعِيَّةً semai olması. كُلُّ صِفَةٍ مُشَبَّهَةٍ تَرْفَعُ الفَاعِلَ  her sıfat-ı müşebbehe faili raf eder.

1. حَسَنٌ صِفَةٌ مُشَبَّهَةٌ  – hasenun kelimesi sıfat-ı müşebbehedir / Suğra

2. وَ كُلُّ صِفَةٌ مُشَبَّهَةٍ تَرْفَعُ الفَاعِلَ – her sıfat-ı müşebbehe faili raf eder / Kübra

3. فَحَسَنٌ تَرْفَعُ الفَاعِلَ – Böylece حَسَنٌ kelimesi faili raf eder / Netice