القِسْمُ الأوَّلُ؛ ما كانَ مَفْعُولُهُ الثَّانِى مُبَايِنًا لِلْأَوَّلِ، نحو؛ أَعْطَيْتُ زَيْدًا دِرْهَمًا. و يَجُوزُ حَذْفُهُمَا و حَذْفُ أَحْدِهِمَا مع قَرِينَةٍ و بِدُونِهَا
القِسْمُ الأوَّلُ (iki mefule müteaddi olan fiillerin) Birinci kısım; ما iki mefule müteaddi olan fiiller öyle fiillerdir ki; كانَ oldu, مَفْعُولُهُ onun (bahsedilen fiillerin), الثَّانِى ikinci mefulü, مُبَايِنًا mübayin, zıd, لِلْأَوَّلِ evvel ki mefule. نحو Misal; أَعْطَيْتُ زَيْدًا دِرْهَمًا “Zeyd’e bir dirhem verdim” gibidir. و يَجُوزُ ve caizdir, حَذْفُهُمَا böyle bir müteaddi fiilin iki mefulununde hazf edilmesi (misalde zeyd ve dirhem lafızları), و حَذْفُ ve hazfedilmesi, أَحْدِهِمَا bu iki mefulden birinin, مع قَرِينَةٍ hazf edilecek mefule delalet eden karine ile birlikte, و بِدُونِهَا veya onsuz, yani hazf edilecek mefule delalet eden karine olmaksızın hazf edilmesi.
Metnin Toplu Manası; İki mefule müteaddi olan fiiller 3 kısımdır. Bunlardan evveli; “İkinci mefulü, Birinci mefulüne zıd olan fiiller”dir. Misal; أَعْطَيْتُ زَيْدًا دِرْهَمًا “Zeyd’e bir dirhem verdim”
دِرْهَمًا | زَيْدًا | أَعْطَيْتُ |
2. meful | 1. Meful | Müteaddi fiil+fail |
Misalde görüldüğü gibi, müteaddi olan عَطَى fiilinin ikinci mefulü olan دِرْهَمْ lafzı, birinci mefulü olan زَيْدْ lafzından başka bir şeydir. Burada ikinci meful olan دِرْهَمْ lafzı, birinci meful olan زَيْدْ lafzına tahmil olunamaz. دِرْهَمْ lafzı ile زَيْدْ lafzının bir bağlantısı yoktur. İşte عَطَى fiili, tadiyet özelliği ile iki mefule müteaddi oldu ve ikinci aldığı meful, birinci almış olduğu mefulden bağımsız oldu. İşte bu filler, iki meful alan müteaddi fiillerin birinci kısmıdır. İki meful alan müteaddi fiillerin, iki mefulununde birden hazf edilmesi caizdir. Yahud, iki mefulünden hazf edilecek bir tanesinin, hazf edilince mefule delalet eden bir karine ile beraber hazfi cazdir veya mahzuf mefule delalet edecek karine olmaksızın yine de iki mefulden birinin hazf edilmesi caizdir. Her iki durumda muteberdir. Kısacası; İki mefule müteaddi olan fiillerin mefullerinin her ikisinin veya sadece bir tanesinin hazf edilmesi, karine veya karinesiz durumda dahi geçerliliği vardır ve hazf edilebilir.
Yorum Yaz