İsm-i Meful

وَ أَمَّا الْمَفْعُولُ؛ مِنْ جَمِيعُ الثُّلاَثِىِّ، فَوَزْنُهُ؛ مَجْبُورٌ وَ كَسِيرٌ وَ قَدْ ذَكَرْنَا الْفَاعِلَ وَ الْمَفْعُولَ مِنَ الزَّائِدِ عَلَى الثُّلاَثِىِّ فِي الْمَصْدَرِ الْمِيمِىِّ وَ اَوْزَانُ الْمُبَالَغَةِ جَهُولٌ وَ صِدِّيقٌ وَ كَذَّابٌ وَ غُفُلٌ بِضَمِّ الْعَيْنِ وَ الْفَاءِ وَ يَقُظٌ بِفَتْحِ الْيَاءِ وَ ضَمِّ الْقَافِ وَ مِدْرَارٌ وَ مِكْثِيرٌ وَ لُعَنَةٌ بِضَمِّ اللاَّمِ وَ فَتْحِ الْعَيْنِ. فَإِنْ اَسْكَنْتَ الْعَيْنَ مِنَ الْوَزْنِ الْأَخِيرِ يَصِيرُ بِمَعْنَى الْمَفْعُولِ.

وَ أَمَّا الْمَفْعُولُ ve mefule gelince; مِنْ جَمِيعُ الثُّلاَثِىّ sülasi mücerred babların tümünden olan ism-i meful; فَوَزْنُهُ؛ vezni, مَفْعُولٌ şeklindedir ve mevzunu مَجْبُورٌ “cebredilmiş, mecbur olan” gibi ve فَعِيلٌ vezninde  كَسِيرٌ “kırılmış, yani meksur” gibi. وَ قَدْ ذَكَرْنَا الْفَاعِلَ وَ الْمَفْعُولَ ism-i fail ve ism-i mefulü zikrettik, مِنَ الزَّائِدِ عَلَى الثُّلاَثِىِّ sülasi üzerine ziyade olanlardan, فِي الْمَصْدَرِ الْمِيمِىّ masdar-ı mimi konusunda, وَ اَوْزَانُ الْمُبَالَغَةِ ve mübalağa vezinleri; جَهُولٌ “çok cahil” yani فَعُولٌ vezni, وَ صِدِّيقٌ ve “çok sadakatli” yani فِعِّيلٌ vezni, وَ كَذَّابٌ ve “çok yalancı” فَعَّالٌ vezni, وَ غُفُلٌ ve “çok gafil” فُعُلٌ vezni, بِضَمِّ الْعَيْنِ وَ الْفَاءِ ْن ayn ve fa harfinin dammesiyle. وَ يَقُظ ve “çok uyanık” فَعُلٌ vezni, بِفَتْحِ الْيَاءِ وَ ضَمِّ الْقَافِ ya harfinin fethası ve kaf harfinin dammesiyle. وَ مِدْرَارٌ ve “çok yağmur yağdırıcı” مِفْعَالٌ vezni, وَ مِكْثِيرٌ ve “çok konuşan” مِفْعِيلٌ vezni, وَ لُعَنَةٌ ve “çok lanet edici” فُعَلَةٌ vezni, بِضَمِّ اللاَّمِ وَ فَتْحِ الْعَيْنِ. Lam harfinin dammesi ve ayn harfinin fethasıyladır. فَإِنْ اَسْكَنْتَ الْعَيْنَ eğer sen فُعَلَةٌ vezninde aynül fiilini sakin kılarsan yani فُعْلَةٌ yaparsan, مِنَ الْوَزْنِ الْأَخِيرِ son vezinden yani dediğimiz gibi فُعَلَةٌ vezninden, يَصِيرُ döner, بِمَعْنَى الْمَفْعُول meful manasına döner.

Metnin Toplu Manası; İsm-i mefule gelince: sülasi mücerred tüm bablardan ism-i meful مَفْعُولٌ ve فَعِيلٌ vezinlerinden gelir. Misal; مَجْبُورٌ ve كَسِيرٌ gibidir. Sülasi mezid fiillerden türetilen ism-i fail ve ism-i mefulün vezinlerinin ne olacağını masdar-ı mimi bahsinde zikrettik.

Fakat son vezin olan فُعَلَةٌ vezninin aynül fiilini eğer sakin kılar da فُعْلَةٌ veznine sokarsan o halde mübalağalı ism-i fail manası olan fiil meful manasına döner.