Bir Fasıl

فَصْلٌ؛ فِي الْوُجُوهِ ألَّتِى اِشْتَدَّتِ الْحَاجَةُ إِلَى اِخْرَاجِهَا مِنَ الْمَصْدَرِ، وَ هِيَ سِتَّةٌ؛ اَلْمَاضِى وَ الْمُضَارِعُ وَ الْأَمْرُ وَ النَّهْىُ وَ اسْمُ الْفَاعِلِ وَ الْمَفْعُولِ. فَأَمَّا الْمَصْدَرُ؛ فَلاَ يَخْلُو مِنْ أَنْ يَكُونَ مِيمِيًّا أَوْ غَيْرَ مِيمِيًّا، فَإِنْ كَانَ غَيْرَ مِيمِىٍّ فَهُوَ سَمَاعِىٌّ، وَ نَعْنِى بِالسَّمَاعِىِّ أَنَّهُ يَحْفَظُ كُلُّ مَصْدَرٍ عَلَى مَا جَاءَ مِنَ الْعَرَبِ. وَ لاَ يُقَاسُ عَلَيْهِ لِأَنَّهُ لاَ قِيَاسَ لِمَصْدَرِ الثُّلاَثِىِّ وَ مَصْدَرُ غَيْرِ الثُّلاَثِىِّ قِيَاسِىٌّ.

فَصْلٌ bir fasıl; فِي الْوُجُوهِ vecihler hakkındadır; ألَّتِى o vecihler: اِشْتَدَّتِ şiddetli oldu, الْحَاجَةُ ihtiyaç, إِلَى اِخْرَاجِهَا o kelimelerin çıkartılmasına, مِنَ الْمَصْدَرِ masdardan. وَ هِيَ سِتَّة ve o altı tanedir. اَلْمَاضِى mazi fiil, وَ الْمُضَارِعُ ve muzari fiil, وَ الْأَمْرُ ve emir fiili, وَ النَّهْىُ ve nehiy fiili, وَ اسْمُ الْفَاعِلِ ve ism-i fail, وَ الْمَفْعُولِ ve ism-i meful. فَأَمَّا الْمَصْدَرُ masdara gelince; فَلاَ يَخْلُو hali, boş kalmaz, مِنْ أَنْ يَكُون olmaktan, مِيمِيًّا mimli olmaktan, أَوْ غَيْرَ مِيمِيًّ veya mimsiz masdar olmaktan, فَإِنْ كَانَ غَيْرَ مِيمِىٍّ eğer masdar mimsiz olursa; فَهُوَ سَمَاعِىٌّ o masdar semai masdardır. وَ نَعْنِى yani kastediyoruz ki; بِالسَّمَاعِىِّ işitilmeye dayalı olan masdar olur. أَنَّهُ يَحْفَظُ كُلُّ مَصْدَر bu şekilde olan bütün masdarların, عَلَى مَا جَاءَ geldiği üzere, مِنَ الْعَرَبِ araplardan. وَ لاَ يُقَاسُ kıyas yapılmaz, عَلَيْهِ semai masdarlar üzerine, لِأَنَّهُ çünkü semai masdarlar, لاَ قِيَاسَ kıyassızdır, لِمَصْدَرِ الثُّلاَثِىِّ sülasi mücerred fiilin mimsiz masdarı, وَ مَصْدَرُ غَيْرِ الثُّلاَثِىِّ sülasi mücerredin masdarından başka masdar, قِيَاسِىٌّ kıyasidir.

Metnin Toplu Manası; Bu kısım masdardan bir takım kelimelerin çıkartılması hakkında bir fasıldır. Masdardan çıkarılmasına şiddetle ihtiyaç duyun isimler 6 tanedir; Mazi fiil, muzari fiil, emir fiili, nehy fiili, ism-i fail ve ism-i mefuldür. Masdarlar mimli veya mimsiz olmaktan hali değildir. Bir masdar eğer mimsiz masdar olursa semai (işitilmeye dayalı) masdar olur. Semai masdarlar araplardan işitilir ve o şekilde korunur ve asla kıyas yapılmaz. Çünkü sülasi mücerredin masdarı için kıyas söz konusu değildir. Ama sülasi mücerredden hariç başka bir masdar olursa kıyas mümkündür.