Amil’in Tarifi

ثُمَّ الْعَامِلُ هُوَ مَا أَوْجَبَ بِوَاسِطَةٍ كَوْنَ آخِرِ الْكَلِمَةِ عَلَى وَجْهٍ مَخْصُوصٍ مِنَ الْإِعْرَابِ. وَ الْمُرَادُ بِالْوَاسِطَةِ مُقْتَضِى الْإِعْرَابِ

arapcadilbilgisi.com

ثُمَّ الْعَامِلُ sonra amil, هُوَ مَا o öyle şey ki, أَوْجَبَ gerektirdi, بِوَاسِطَةٍ vasıtayla, كَوْنَ آخِرِ الْكَلِمَةِ kelimenin sonunun (son harekesinin veya harfinin) olmasını, عَلَى üzere, وَجْهٍ مَخْصُوص özel bir vecih, özel bir durum, مِنَ الْإِعْرَابِ irabtan. وَ الْمُرَادُ بِالْوَاسِطَةِ bu vasıtadan murad ise, مُقْتَضِى الْإِعْرَابِ irabı gerektiren (iktiza eden) şeydir. Aslında o da amildir.

Metnin Toplu Manası: Amil, kelimenin sonunu irabtan özel bir vecih üzere olmasını bir vasıtayla gerektirir. Bu vasıta muktezil irab yani irabı gerektiren şeydir.
İrab olması için evvela bir amil ve o amilden lafzi ve manevi olarak etkilenen bir mamul olması gerekmektedir. Bu mamul ise amilinin kendini etkilemesiyle bir takım değişikliklere uğrar. Bu değişiklik lafzi, takdiri veya mahalli olarak adlandırılır. Musannıfın daha evvel dediği gibi fiillerin tamamı amildir, hatta en kuvvetli amildir. İsimlerin bazısı amildir bazısı amil değildir. Harflerden ise harf-i cerrler amildirler. Bu sayılanlar izhar kitabının özeti mahiyetindedir. Harflerin irabı olmaz, isimlerin irabı bir sonraki derste anlatılacağı gibi fail, meful ve muzafa göre değerlendirilir. Fiillerde ise ism-i fail ile muzari fiilin arasındaki benzerliği ve daha ileride ise muzari fiilin almış olduğu bir takım edatlar ile nasıl irabtan hal aldığını göreceğiz. Bilmemiz gereken en kısa formül şudur; Amil bir etkidir ve etki ettiğine mamul denilir. Amilin etki ettiği mamulde ortaya çıkan haller ise irabtır.