يُقَالُ؛ لِهَذِهِ السِّتَّةِ الْمُلْحَقُ باِلرُّبَاعِىِّ الْمُجَرَّدِ. وَ مَعْنَى الْإِلْحَاقِ؛ اِتِّحَادُ الْمَصْدَرَيْنِ اَىِ الْمُلَحَقِ وَ الْمُلَحَقِ بِهِ
يُقَالُ denilir ki, لِهَذِهِ السِّتَّةِ bu 6 baba, الْمُلْحَقُ باِلرُّبَاعِىِّ الْمُجَرَّدِ Rübai Mücerrede mülhak, وَ مَعْنَى الْإِلْحَاقِ ve İlhak’ın manası, اِتِّحَادُ bir olmasıdır, الْمَصْدَرَيْنِ iki masdarın, اَىِ yani, الْمُلَحَقِ mülhak olan fiilin masdarının, وَ الْمُلَحَقِ بِهِ ve kendisine ilhak edilen fiilin masdarının.
Metnin Toplu Manası: Şu altı bab (Havkale, beytera, cehvera, ‘asyera, celbebe, selka) için rubai mücerrede mülhak bablar denilir. Rübai mücerrede ilhak edilen babların 6 bab oluşu bazı alimlere göredir. Bazı alimlere göre ise rübai mücerrede ilhak edilen bablar 8 tanedir. زَلَزَلَ ve قَلْنَسَ babları bazı alimlere göre sülasi mücerrede ilhaktır. Bahsedilen 6 babın Rübai mücerred değilde, rubaiye mülhak sayılmalarının nedeni heyetlerinde zaid bir harf olmasındandır. Bir kelimenin bu 6 babtan gelmesinin ve zaid harf bulunmasının alameti; Bu zaid harf kaldırıldığında anlamın değişmemesidir. İlhakın manası; İlhak edilen fiilin (havkale) masdarının, kendisine başka bir fiil ilhak edilen fiilin (dehrace) masdarlarının harflerinin sayısının ve telaffuzunun eşit olmasıdır. Misalen; Mülhak olan fiillerden حَقَلَ fiilinin masdarı حَوْقَلَةٌ lafzı ile, Mülhakun bih olan fiillerden دَحْرَجَ fiilinin masdarı دَحْرَجَةٌ lafzının telaffuzu birbirine eşit olduğundan حَقَلَ fiilinin, دَحْرَجَ fiiline ilhak edilmesi caizdir. حَوْقَلَةً masdarında bulunan zaid vav harf حَقَلَ fiilinde de aynı yerde kullanıldı ve حَوْقَلَ diye telaffuz edildi
Selamünaleyküm
Rubaiye mülhak bablar hakkında maalesef yeterli bilgi bulunmamaktadır.
Hangi fiiller rubaiye ilhak edilebilir?
Sadece mastarı uyması yeterli olur mu?
Bu konuda kaynak var mı?
Aleyküm selam,
elimde bir takım klasik kitaplar var bilinenler haricinde. Oralardan bir malumat elde edersem eklerim buraya. Bunlar dışında bildiğim bir kaynak yoktur.
ilhak için masdar önemlidir tabiki. اتحاد المصدرين ibaresi mülhak ile mülhakun bih olan iki fiil arasındaki ittihad yani birleşme, uyma, eşit olma demektir. Bu işe sadece lafzen bakamıyoruz. Mesela ihrancemeye mülhaklarda da aynı kural geçerli olur.
yukardaki 6 bab 4 harflidir, çünkü dehraceye katıldılar. yukarda yazıldığı gibi زَلَزَلَ و قَلْنَسَ gibi ekleme de yapılabiliyor. 8 bab, 9 bab, 10 bab … neyse çıkabilir yada çıkmayadabilir. Denk gelince inceleriz. Fiiller zaten ya sülasidir, ya rübaidir. bunlara ancak ziyade ederiz, mezid olurlar. Birde zaid harf alarak muvazene olarak birilerine benzeyen fiiller çıkar. Bir vav alır havkale olur aslında vavsız başkadır yada manasızdır, biz alırız vav eklenip havkale olanı dehraceye katarız çünkü tüm harekeleri aynıdır. Fiiller konusunda en asgari düzeyde sülasiye gelelim, 2 harfli (sünai) fiil yoktur, ilal gereği harf atılır vs. (maksudda anlatılacak) yani aslı 3 harflidir yada 4 harflidir. 2 harfli fiil olmadığı için sülasiye mülhak fiil olamayacağı belli. 3 harflinin bir ihtimali var, harf alıp 4 harfli olabilir değil mi? bu işlem masdarda biter bu zamana kadar görülen kadarıyla. Varsa başka yöntem paylaşmanı isterim. iki masdarın mevzunu aynı olmalı. yoksa her sülasiye zaid yapıp dehraceye katardık. böyle bir şey olamaz.
ayrıca bu ilhak konusu semaidir. yani duyulmaya dayalıdır. Tıpkı gayrı munsarifler gibi. her hangi bir fiili ele alıp bu gayrı munsarif midir diye incelersek belli kurallara göre bulabiliriz. 9 gayrı munsarif vardı yani 9 tip özelliği olan. nasara fiilini biliyorsun munsariftir çekimleri vardır. ama عُمَرُ kelimesine gelince, bu bir isimdir, Ömer diyebiliriz. bunun gayrı munsarifliğini anlamak için adil yani dönüp dönmediğine bakarız. herhangi bir fiilden dönmüş olabilir mi?
Kafiye derslerimizden alıntı: Çünkü ثُلَثُ، مَثْلَثُ، اَخَرُ، عُمَرُ، جُمَعُ gibi isimler gayrı munsarif olarak bulunmalarına rağmen bazılarında sadece vasfiyet ve bazılarında ise alemiyet bulunmuştur. Hâlbuki zikredilen kaideler gereğince alemiyet ve vasfiyet iki illet yerine geçemeyen illetlerden olduklarından bu gibi isimlerde ikinci bir illet aramaya ihtiyaç duyulmuştur. Alimler bu gibi isimleri araştırmışlar ve çoğunda ortak bir nokta bulmuşlardır. Bu da bu isimlerin bazılarının bir şeyden dönmüş olmasıdır. Mesela ثُلَثُ kelimesinde ثَلَثَةً ثَلَثَةً (üçer üçer) manası bulunması gibi. Bu durumda ثُلَثُ gibilerinin mana açısından bir asıldan döndüğü anlaşılmıştır. İşte bu gibi olan adillere; adli tahkiki denilmiştir. Fakat adlin bir diğer kısmı olan عُمَرُ gibileri ise herhangi Bir şeyden döndüğü tesbit edilmeyip, takdiri olarak bir şeyden döndüğü kabul edilmiştir. Mesela عُمَرُ lafzının عَامِرٌ lafzından takdir edildiği gibi. http://www.arapcadilbilgisi.com/kafiye/adil.html
bu tarz konularda araplardan duymamız gerekli ve etimolojik sözlüklere bakmamız gereklidir. çünkü çok azdırlar, özellikle aramak zordur, metin içinde denk gelince bakılır
Hocam selam aleyküm. Bu konularla ilk kez karşılaştım, yani daha yeniyim. izninizle “Rubai mücerrede mülhak bablar” hakkında bir sorum var; Bu bablar mazisinde dört harfli ve bir harf’te zaid olduğuna göre, neden “sülasi mezi bablar” arasına dahil edemiyoruz. Şimdiden teşekkürler.
Aleyküm selam,
çünkü o babların vezinleri rübai mücerrede benzer mazi, muzari ve masdar itibariyle. Ama sülasi mezid bablarda bu vezinler farklıdır. İkinci olarak mezid bablarda ziyade edilen harf çıkarılınca kelimenin kök manasında değişiklik olmaz ama rücai mücerrede mülhak olan bablardaki vav ve ya harflerinden birini çıkarınca mana değişir.
Selamün aleyküm hocam,Bina bablar dersini görmeye başladık haftaya vize var ancak ben bir türlü anlayamadım mantığı.Hepsinin olduğu detaylı bir tablo yaptım .Ancak hala tamamıyla anlamış değilim.
İlhak nedir ?nasıl gerçekleşir?
Mülhak nedir ?nasıl yapılır?
İkisi arasında fark ne ?
Bunları açıklarsanız çok sevinirim.Şimdiden teşekkür ederim.
Aleyküm selam,
ilhak katmak demektir, bir şeyi bir şeye katmak yani ilhak etmek. Katılan şeye mülhak denilir yani çaya şeker atarsan çayı şekere ilhak etmiş olursun ve bu nedenle şekere mülhak diyebilirsin. mülhak lafzı “katılmış” demek ve ism-i meful sigasında mulhık “katılan” demek ve ism-i fail sigasında. Burada katılana mulhık te diyebiliriz ama genel olarak mulhak demeyi uygun görmüşler. Kendisine katılana da mulhikun bih veya mulhıkun aleyh diyebiliriz. Çay örneği verirsek; çaya şeker attığında şekere mulhak (katılan şey), çaya da mulhakun aleyh (kendisi üzerine katılan şey) dersin, bu yaptığın işleme de ilhak (katmak) etmek dersin. Bu anlaşıldıktan sonra gelelim fiillerdeki ilhak işlemine.. rübai mücerred bir babtır ve bildiğin gibi dehrace babı deriz veya fe’lele babı deriz. hareke sırası bellidir fetha, cezm, fetha, fetha. Bazı 3 harfli fiiller vardır ve bu 3 harfli fiillere harf eklenir ve 4 harfli olur. Bu 4 harfli olan fiil yeni bir manaya sahip olur, yani 3 harfliden farklı olarak. Bu 4 harfli fiilin masdarı, rübai mücerredin masdarıyla aynı vezinde olursa o halde bu 4 harfli fiil demekki dehrace babına benziyor o halde bu fiili dehrace babına ilhak edelim derler. bu nedenle dehraceye mülhak olan 6 bab vardır. Tedahrece babına mülhak vardır bir de ihranceme babına mülhak vardır.
Hocam bu mülhaklara başka örnek var mı?