İf’ilâl اِفْعِيلاَلْ Babı

اَلْبَابُ الرَّابِعُ؛ اِفْعَالَّ يَفْعَالُّ اِفْعِيلاَلاً وَ مَوْزُونُهُ؛ اِحْمَارَّ يَحْمَارُّ اِحْمِيرَارًا وَ عَلاَمَتُهُ؛ أَنْ يَكُونَ مَاضِيهِ عَلَى سِتَّةُ أَحْرُفٍ بِزِيَادَةِ الْهَمْزَةِ فِي أَوَّلِهِ وَ الْأَلِفُ بَيْنَ الْعَيْنِ وَ اللَّامِ وَ حَرْفٍ آخَرَ مِنْ جِنْسِ لاَمِ فِعْلِهِ فِي آخِرِهِ وَ بِنَاؤُهُ؛ أَيْضًا لِمُالَغَةِ اللَّازِمِ وَ لَكِنْ هَذَا الْبَابُ اَبْلَغُ مِنْ بَابِ الْإِفْعِلاَلْ، لِأَنَّهُ يُقَالُ؛ حَمِرَ زَيْدٌ إِذَا كَانَ لَهُ حُمْرَةٌ فِي الْجُمْلَةِ، وَ يُقَالُ؛ اِحْمَرَّ زَيْدٌ إِذَا كَانَ لَهُ حُمْرَةٌ مُبَالَغَةً وَ يُقَالُ؛ اِحْمَارَّ زَيْدٌ إِذَا كَانَ لَهُ حُمْرَةٌ زِيَادَةَ مُبَالَغَةٍ

اَلْبَابُ الرَّابِعُ Dört tane olan sülasi mezid südasi babların dördüncüsünün mazisi اِفْعَالَّ ve muzarisi يَفْعَالُّ ve masdarı ise اِفْعِيلاَلاً vezinlerinden gelir, وَ مَوْزُونُهُ bu babın mevzunu mazide اِحْمَارَّ ve muzaride يَحْمَارُّ ve masdarda ise اِحْمِيرَارًا şeklindedir, وَ عَلاَمَتُهُ bu babın alameti; أَنْ يَكُونَ olmasıdır, مَاضِيه bu babın mazisinin, عَلَى سِتَّةِ أَحْرُفٍ altı harf üzere olması, بِزِيَادَةِ الْهَمْزَةِ bir hemze ziyadesiyle, فِي أَوَّلِهِ bu baba giren sülasi mücerred mazi fiilin evveline, وَ الْأَلِفُ ve bir elif,بَيْنَ الْعَيْنِ وَ اللَّامِ  ayn ul-fiil ile lam ul-fiil arasına, وَ حَرْفٍ آخَر ve diğer bir harf daha, مِنْ جِنْسِ لاَمِ فِعْلِهِ fiilin lam ul-fiili cinsinden, فِي آخِرِهِ sona. وَ بِنَاؤُهُ bu babın binası; أَيْضًا bir önceki ifiâl babı gibidir, لِمُبَالَغَةِ اللَّازِمِ lazımın mübalağası içindir, وَ لَكِنْ هَذَا الْبَابُ fakat bu اِفْعِيلاَلْ babı, اَبْلَغُ daha mübalağalıdır, مِنْ بَابِ الْإِفْعِلاَلْ if’iâl babından, لِأَنَّهُ يُقَالُ çünkü denilir ki; حَمِرَ زَيْدٌ “Zeyd kızardı” ve إِذَا كَانَ لَهُ Zeyd için olduğu zaman, حُمْرَةٌ bir kızarıklık, فِي الْجُمْلَةِ biraz. وَ يُقَالُ ve denilir; اِحْمَرَّ زَيْدٌ “Zeyd çok kızardı” ve إِذَا كَانَ لَهُ Zeyd için olduğunda, حُمْرَةٌ bir kızarıklık, مُبَالَغَةً mübalağalı bir şekilde. وَ يُقَالُ ve yine denilir ki; اِحْمَارَّ زَيْدٌ “Zey kıpkırmızı oldu” ve إِذَا كَانَ لَهُ Zeyd için olduğunda, حُمْرَةٌ bir kızarıklık, زِيَادَةَ مُبَالَغَةٍ mübalağadan daha ziyade.


Metnin Toplu Manası; 4 tane olan sülasi mezid südasinin 4.babının mazisi اِفْعَالَّ ve muzarisi يَفْعَالُّ ve masdarı ise اِفْعِيلاَلاً vezinlerinde gelir. Bu vezinlere uygun olarak gelen mevzun ise mazide اِحْمَارَّ ve muzaride يَحْمَارُّ ve masdarda ise اِحْمِيرَارًا şeklindedir. Bu babın alameti ise, daha evvel sülasi mücerred olan fiilin başına bir elif ve ayn ul-fiil ile lam ul-fiil arasına bir elif harfi ve fiilin sonuna lam ul-fiil cinsinden bir harf ziyadesiyle ortaya çıkan mazi fiilin 6 harf üzere olmasıdır. Bu babın binası bir önceki اِفْعِوَّالْ  babı gibi lazımın mübalağası içindir. Lakin bu اِفْعِيلاَلْ babı, اِفْعِلاَلْ babının daha mübalağalı halidir. Çünkü Zeyd biraz kızardığında حَمِرَ زَيْدٌ denilir. Zeyd çok kızarınca اِحْمَرَّ زَيْدٌ denilir ve Zeyd mübalağalı olarak kıpkırmızı olunca حَمِرَ “kızardı, kırmızı oldu” fiili bu babtan اِحْمَارَّ زَيْدٌ olarak gelir.

Bu babın mazisinin son zaid harfi lam ul-fiili cinsinden olduğu için iki tane aynı cins harf yanyana gelmektedir. Bu harfler idgama uğramışlardır.