İf’âl اِفْعَالْ Babı

اَلْبَابُ الْأَوَّلُ؛ اَفْعَلَ يُفْعِلُ اِفْعَالاً. مَوْزُونُهُ؛ اَكْرَمَ يُكْرِمُ اِكْرَامًا وَ عَلاَمَتُهُ؛ أَنْ يَكُونَ مَاضِيهِ عَلَى أَرْبَعَةِ أَحْرُفٍ بِزِيَادَةِ الْهَمْزَةِ فِي أَوَّلِهِ وَ بِنَاؤُهُ؛ لِلتَّعْدِيَّةِ غَالِبًا وَ قَدْ يَكُونَ لاَزِمًا. مِثَالُ الْمُتَعَدِّى نَحْوُ؛ اَكْرَمَ زَيْدٌ عَمْرًا. وَ مِثَالُ اللَّازِمِ نَحْوُ؛ أَصْبَحَ الرَّجُلُ

اَلْبَابُ الْأَوَّلُ sülasi mücerred üzerine bir harf ziyadesiyle meydana gelen 3 babın birincisi; mazisi اَفْعَلَ ve muzarisi يُفْعِلُ ve masdarı اِفْعَالاً veznidir. مَوْزُونُهُ bu if’âl babının mevzunu mazide اَكْرَمَ ve muzaride يُكْرِمُ ve masdarda اِكْرَامًا şeklinde gelir. وَ عَلاَمَتُهُ ve bu if’âl babının alameti; أَنْ يَكُونَ olmasıdır, مَاضِيهِ mazisinin, mazi fiilinin, عَلَى أَرْبَعَةِ أَحْرُفٍ dört harf üzere, بِزِيَادَةِ الْهَمْزَةِ bir hemze ziyadesiyle, فِي أَوَّلِهِ üç harfli olan sülasi mücerredin evveline. وَ بِنَاؤُهُ bu if’âl babının binası; لِلتَّعْدِيَّةِ tadiyet içindir, غَالِبًا çok kere, وَ قَدْ يَكُونَ bazen bu ifal babından gelen fiiller, لاَزِمًا lazım fiil olabilirler. مِثَالُ الْمُتَعَدِّى if’âl babından müteaddi fiilin misali, نَحْوُ şu şekildedir; اَكْرَمَ زَيْدٌ عَمْرًا “Zeyd, Amr’a ikram etti” gibidir. وَ مِثَالُ اللَّازِمِ ve if’âl babından lazım fiilin misali, نَحْوُ şu şekildedir; أَصْبَحَ الرَّجُلُ “Adam sabahladı” gibidir.
Metnin Toplu Manası: Sülasi mücerred üzerine bir harf ziyadesiyle meydana gelen 3 babın birincisinin mazisi اَفْعَلَ ve muzarisi يُفْعِلُ ve masdarı اِفْعَالاً veznidir. Bu babın mevzunu mazide اَكْرَمَ ve muzaride يُكْرِمُ ve masdarda اِكْرَامًا şeklindedir. Bu babın alameti, daha evvel sülasi mücerred olan mazi bir fiilin başına bir hemze ziyadesiyle 4 harfli olmasıdır. Bu babın binası çoğu kere geçişli fiillerden oluşur ama bazen geçişsiz fiiller de gelebilir. Geçişli olan fiilin misali اَكْرَمَ زَيْدٌ عَمْرًا “Zeyd, Amr’a ikram etti” cümlesindeki اَكْرَمَ fiilidir. Bu اَكْرَمَ fiili başına hemze ilave edilmeden önce كَرُمَ “cömert oldu” şeklinde geçişsiz bir mazi fiildi. Evveline bir hemze getirildi ve geçişli bir fiil oldu. Bu babtan gelen lazım fiilin misali ise أَصْبَحَ الرَّجُلُ “Adam sabahladı” cümlesindeki أَصْبَحَ fiilidir. Bu أَصْبَحَ fiili başına hemze ilave edilmeden önce صَبَحَ “aydınlık oldu” şeklinde geçişsiz bir mazi fiildi. Evveline bir hemze getirildi ve geçişli bir fiil oldu. Buradan kısaca şunu anlayabiliriz: Sülasi mücerred bir fiilin başına hemze (elif) getirilince o fiili geçişsiz ise geçişli yapar. Eğer o fiil zaten geçişli ise bu sefer 2 kere geçişli olur yani 2 meful alır.